Stok Değerlendirme Yöntemleri FIFO ve LIFO Nedir?

Tedarik zincirini aksatmadan yönetmek ve bu süreçte maliyet yönetimini doğru yapabilmek için bazı stok değerlendirme yöntemleri kullanılır. Bu yöntemlerin başında FIFO ve LIFO gelir. LIFO ve FIFO yöntemleri, stoklara gelen ürünlerin satış sıralamasının belirlendiği sistemlerdir. Peki, bu yöntemler nasıl uygulanır ve ne gibi avantajlar sağlar?

FIFO, açılımı “First-In, First-Out” olan ve stoklara ilk giren ürünün ilk satılacak ürün olmasını kapsayan bir stok ve maliyet yönetimi uygulamasıdır. Buna göre tedarik edilen ürünler, stoklara giriş tarihlerine göre satılırlar. Amaç ise ürünleri depoda çok uzun süre bekletmemektir. Özellikle raf ömrü kısa ürünler için kullanılan bir yöntemdir. 

LIFO, açılımı “Last-In, First-Out” olan ve son giren ürünün ilk çıkan ürün olacağı anlayışının benimsendiği bir stok yönetim sistemidir. Bu sistemde sipariş alındığında, stoklara en son eklenen ürün ilk satılacak ürün olur. Genellikle üretim malzemelerinin stoklanması sürecinde tercih edilen bu yöntem, stoktaki malzemelerin artık ucuza alınamayacağı dönemlerde enflasyona karşı bir tedbir olarak da kullanılır. 

FIFO ile LIFO arasındaki farklar, stokların yönetim şekliyle birlikte ortaya çıkar. Temel fark, FIFO’da ilk giren, LIFO’da ise son giren ürünün ilk başta satılmasıdır. Bu fark, stok ve maliyet yönetimi süreçlerindeki farklılıklara da yol açar.

Stok yönetimi konusunda ortaya çıkan fark, stok ve ürün güncelliğidir. FIFO sisteminde stoklar her zaman güncelken LIFO’da bu güncelliği sağlamak zordur. Bu yönetim modellerinin tercih edilme sebeplerinde güncellikten çok maliyet hesabı vardır.

FIFO yönteminde bozulma riski taşıyan ve raf ömrü kısa olan ürünler daha çabuk satıldığı için böyle bir kayıp yaşanmaz. Dolayısıyla maliyet açısından avantajlıdır. Uzun vadeli düşünüldüğünde ise LIFO yöntemi de maliyet avantajı sağlar. Bunu ürün maliyetlerini enflasyon karşısında koruyarak yapar. Ayrıca ödenecek vergi miktarı da enflasyona denk bir şekilde ilerler.

FIFO yönteminin en önemli avantajı, stokların sürekli güncel olmasıdır. Trendlerin değişebildiği sektörlerde hizmet veren işletmeler için bu oldukça önemli bir faydadır. Bununla birlikte raf ömrü de her zaman ideal seviyede tutulur. Sınırlı raf ömrü olan ürünler uzun süre stokta beklemez.

FIFO yönteminde dezavantaj olarak gösterilebilecek durum, depolardaki karmaşık hareketliliktir. Özellikle büyük ölçekli depolarda ilk giren ürüne ulaşmak zaman zaman zorluk yaratabilir. Bir diğer dezavantaj da tedarik maliyetlerindeki dalgalanmalardan olumsuz etkilenmektir. Uygun fiyata satın alınan ürünlerin hızlı tükenmesi, yeni tedarik sürecinde ek bütçe gerektirebilir.

LIFO yöntemi de kendine göre bazı avantajlar ve dezavantajlar sunar. Başlıca avantajı, enflasyon gibi maliyetleri olumsuz yönde etkileyen durumlardan korunmaktır. Bu yöntemde düşük maliyetle alınan ilk ürünler stokta beklemeye devam ederken yüksek maliyetle alınan yeni ürünler daha hızlı tüketilir. Böylece gelecekte ürün tedariği ve yüksek kâr elde etmek daha kolay olur.

LIFO yöntemindeki dezavantajlardan biri, güncel olmayan stoklardır. Bu nedenle bu yöntem, değişkenliğin sık yaşanmadığı sektörlerde tercih edilir. Maliyet artışlarına karşı işletmeyi koruyan LIFO yöntemi, maliyet düşüşlerinde kârı azaltan bir etken olabilir. Bu da bir diğer dezavantaj olarak gösterilebilir.

First-In, First-Out yöntemi; sınırlı raf ömrüne sahip, bozulabilen veya güncelliğini yitirebilen ürünlerin bulunduğu sektörlerde kullanılır. FIFO yönteminin kullanıldığı sektörlere şu örnekleri verebiliriz:

• Gıda (yiyecek ve içecek) sektörü
• Market sektörü
• Moda - giyim sektörü
• Ayakkabı sektörü
• Kozmetik sektörü
• Ev tekstili ve benzeri tekstil sektörleri
• İlaç sektörü
• Kimyasal ürün sektörü

Last-In, First-Out yöntemi; ürün tazeliğini ve güncelliğini sağlama zorunluluğunun bulunmadığı, maliyetlerin yükselme eğiliminde olduğu sektörlerde tercih edilir. LIFO yönteminin kullanıldığı sektörleri şöyle sıralayabiliriz:

• İnşaat malzemeleri sektörü
• Demir - çelik sektörü
• Metal malzeme sektörü
• Elektronik bağlantı ürünleri sektörü
• Dekorasyon sektörü
• Otomotiv sektörü

FIFO maliyet yönetiminde kullanıldığında hesaplama sürecinde çoğunlukla stoktaki en eski ürünün maliyeti dikkate alınır. Çünkü ilk satılacak ürün budur ve elde edilecek kazançtan düşülecek maliyet de bu ürüne ait olmalıdır. Genellikle perakende satışlarda kullanılan bir yöntem olduğu için çoğu zaman doğru sonuç alınır. Çoklu satışlarda ise hesaplama parça parça yapılır ve her grup için maliyet fiyatı değişik olabilir.

Maliyet yönetiminde tercih edilebilen bir diğer yöntem olan LIFO’da hesaplama, stoktaki en yeni ürün üzerinden yapılır. En yeni ürün, ilk siparişte satılacak üründür. Bu nedenle geçmişte alınmış ve depoda bekleyen ürünlerin maliyet fiyatı hesaplamaya dahil edilmez. Satılan ürün adedi ile son giren ürünün maliyeti dikkate alınarak hesaplama yapılır.

FIFO ve LIFO yöntemleri, fiyatlandırma üzerinde de etkili olabilen yöntemlerdir. Çünkü her iki yöntem de elde edilecek kârı etkiler. Bu da gelecekte tedarik edilecek olan ürünler için maddi kaynak yaratma noktasında değişikliğe neden olabilir. FIFO yönteminde uygun fiyata alınan ilk ürünün yine aynı fiyat üzerinden değerlendirilerek satılması, yeni alınacak üründeki fiyat yükselişine karşı işletmeyi zor durumda bırakabilir. LIFO yönteminde ise en güncel ürünün fiyatı maliyet olarak belirlendiğinden yeni ürün tedarik etmek için kaynak yaratmak daha kolay olabilir.

Stok ve maliyet yönetim modellerinin dışında tedarikçilerin satış politikaları da fiyatlandırma üzerinde etkilidir. Stok yönetim sistemi fark etmeksizin tedarikçinin fiyatlarını değiştirmesi, farklı bir fiyatlandırma yapılmasına yol açabilir. Bu noktada daha istikrarlı tedarikçilerle çalışmakta fayda vardır. Dolayısıyla tedarikçi seçimi de hem stok hem de maliyet yönetimi sürecinin önemli bir aşamasıdır. İşletmeler için önemli olan bu konu hakkında detaylı bilgilere “Ürün Almak İçin Doğru Tedarikçi Nasıl Seçilir?” başlıklı yazımızdan ulaşabilirsiniz.