E-Ticaret İş Modelleri ve Türleri Nelerdir?

Her geçen gün hacmi biraz daha büyüyen ve tüketicilerin alışveriş alışkanlıklarını değiştiren e-ticaret, birçok farklı modelde yapılabiliyor. Teknolojik imkânların genişlemesiyle birlikte artan e-ticaret modellerini iş türüne, platforma ve çalışma şekline göre üç ana gruba ayırabiliriz. Her grubun içerisinde ise farklı e-ticaret türleri yer alır. Peki, bu e-ticaret türleri nelerdir?

İş türüne göre e-ticaret modellerini şöyle sıralayabiliriz:

• Dikey e-ticaret
• Yatay e-ticaret
• Sanal pazar yeri
• Aracılık siteleri
• Fırsat siteleri
• Özel alışveriş

Şimdi, bu modellerin işleyişlerine yakından bakalım.

Dikey E-Ticaret

Dikey e-ticaret, sadece belirli bir ürün grubunun internet üzerinden satılmasını kapsayan modeldir. Bu modeldeki e-ticaret sitelerinde kategori sayısı azdır ve belirli bir alanın dışına çıkmaz. Teknolojik ürün satan siteleri bu model için örnek olarak gösterebiliriz. Bu örnekteki bir sitede sadece bilgisayar, akıllı telefon, televizyon ve benzer ürünler satılır.

Yatay E-Ticaret

Yatay e-ticaret, en büyük e-ticaret firmalarının seçtiği modellerin başında gelir. Çünkü bu modelde ürün grubu ve kategori sınırı yoktur. Birbiriyle alakalı olup olmamasına bakılmaksızın her gruptan ve her kategoriden ürün bir arada satılabilir. Giyimden gıdaya, teknolojiden sağlığa kadar zengin ürün yelpazesi sunan popüler e-ticaret sitelerini yatay modele örnek gösterebiliriz.

Sanal Pazar Yeri

Sanal pazar yeri modeli de oldukça yaygındır. Bu modelde alışveriş sitesinin sahibi konumundaki firma genellikle satış yapmaz, sadece pazar yerini yönetir. Bağımsız satıcılar ve işletmeler bu online pazar yerinde mağaza açarak ürünlerini satar. Pazar yeri ise bu satışlardan komisyon alarak kazanç sağlar. Ürünün stok yönetimi, depolanması ve kargolanması, mağaza açan işletmenin sorumluluğundadır.

Pazar yerlerinin kendi mağazalarını açıp ürün satmaları da son dönemlerde öne çıkan bir e-ticaret trendidir.

Aracılık Siteleri

Aracılık siteleri de pazar yerleri gibi alıcılar ile satıcıları buluşturur. Fakat bu modelde içerik daha farklı ve dinamiktir. Ürünler genellikle sürelidir. Bu modele örnek olarak online yemek ve hızlı market sipariş platformları ile konser ve etkinlik bileti satan siteleri gösterebiliriz.

Fırsat Siteleri

Fırsat siteleri modeli çok yaygın değildir ve günümüzde pek kullanılmaz. Bu modelde firmalar, yeni çıkardıkları ürünleri yüksek indirim oranlarıyla satarak müşterilerine denetme şansı yakalarlar ve sürümden kazanma hedefiyle kazanç sağlarlar. Böylece kullanıcıların geri bildirimlerini alarak ürün geliştirmelerine devam ederler. Bazı büyük firmaların çeşitli etkinlikler üzerinden deneme kutuları göndermeleri bu modele örnek olarak gösterilebilir.

Özel Alışveriş

Özel alışveriş modeli daha çok bir alışveriş kulübünü ifade eder. Sadakat programı düzenleyen alışveriş kulüplerinin e-ticaret siteleri bu modele dahildir. Bu modeli tercih eden firmalar, sadece kendi alışveriş kulüplerindeki üyelere satış yaparlar ve anlaşmalı oldukları belirli markaların ürünlerini satarlar. Bu nedenle ürün sayısı da az olur. E-ticaretin kolaylaşması sonrası söz konusu markalar kendi e-ticaret sitelerini açtığı için özel alışveriş modeli yaygınlığını kaybetti ve günümüzde pek tercih edilmiyor.

Yukarıdaki e-ticaret modellerini farklı platformlar üzerinden yürütmek mümkündür. Söz konusu platformlara göre de e-ticaret türlerini gruplandırabiliriz. Platforma göre e-ticaret modellerini ise şöyle sıralayabiliriz:

• E-ticaret sitesi
• Mobil e-ticaret
• Sosyal e-ticaret

E-Ticaret Sitesi

E-ticaret sitesi, en yaygın platformdur. Çünkü tüketiciler e-ticaret sitelerine her yerden kolayca ulaşabiliyorlar. Web platformu ile hazırlanan bu sitelere bilgisayar, tablet ve akıllı telefon gibi tüm cihazlardan ulaşmak mümkün. Ayrıca diğer platformlarda satış yapan firmalar da çoğunlukla e-ticaret sitesi açarak işe başlar.

Mobil E-Ticaret

Mobil e-ticaret, adından da anlaşılabileceği üzere akıllı telefon ve tablet gibi mobil cihazlar üzerinden yapılan e-ticaret türüdür. Bu modelde hizmet, mobil uygulamalar üzerinden verilir. Tüketiciler, e-ticaret firmasına ait mobil uygulamayı telefonlarına yükleyerek alışveriş yaparlar. E-ticaret firmaları, mobil uygulama kullanımını yaygınlaştırmak için e-ticaret sitelerinde olmayan ve sadece uygulamada geçerli olan kampanyalar yaparlar.

Sosyal E-Ticaret

Sosyal e-ticaret, sosyal medya platformları için geliştirilen bir modeldir. Bu modelde hizmet, sosyal medya hesaplarından ve bu sosyal ağlarda bulunan sanal mağazalar üzerinden verilir. Sosyal medya platformlarının çok sayıda kullanıcısı olması, bu ağları birer pazar haline getirdiği için e-ticaret firmaları da satış ve pazarlama çalışmalarını bu kanal üzerinden yürütür. Platformlar ise e-ticaret sitelerini destekleyen mağaza ve reklam araçları sunar.

E-ticaret alışverişlerinde modele bağlı olarak birden fazla taraf olabilir. Fakat en temel iki taraf, alıcı ve satıcıdır. Alıcı ve satıcının niteliği ise çalışma türüne göre e-ticaret modellerini belirler. Bu modelleri kısaca şöyle sıralayabiliriz:

• B2B (İşletmeden İşletmeye)
• B2C (İşletmeden Tüketiciye)
• C2C (Tüketiciden Tüketiciye)
• C2B (Tüketiciden İşletmeye)
• B2E (İşletmeden Çalışanına)
• B2G (İşletmeden Devlete)
• G2B (Devletten İşletmeye)
• G2G (Devletten Devlete)
• G2C (Devletten Vatandaşa)

Şimdi, bu modellere göre taraflar arasındaki ticari faaliyetlerin şekline bakalım.

B2B (İşletmeden İşletmeye)

B2B e-ticaret modelinde hem alıcı hem de satıcı konumundaki tarafların ikisi de işletmedir. Son tüketicinin dahil olmadığı bu model, işletmeler arası alışverişi ifade eder. “Business to business” tabirinin kısaltması olan B2B için en yaygın örnek toptancılıktır. Toptancılar birer işletmedir ve diğer işletmelere ürün satışı yaparlar.

B2C (İşletmeden Tüketiciye)

En yaygın e-ticaret modellerinin başında gelen B2C (business to consumer), perakende satışı ifade eder. Bu modelde satıcı işletme, alıcı ise son tüketicidir. Bu modelde firmalar, e-ticaret sitesi kurarak veya pazar yerlerinde mağaza açarak son tüketiciye satış yaparlar.

C2C (Tüketiciden Tüketiciye)

C2C e-ticaret modeli, “consumer to consumer” yani tüketiciden tüketiciye yapılan satışları kapsar. Bu modelde alıcılar da satıcılar da işletme değil, tüketicidir. Genellikle ikinci el ürünlerin satılması şeklinde kullanılır. İkinci el arabaların satıldığı siteler ise en yaygın örneklerdir.

C2B (Tüketiciden İşletmeye)

Tüketiciden işletmeye veya kısaca C2B e-ticaret modelinde standart roller yer değiştirir. Çünkü bu modelde satıcı konumunda tüketici, alıcı konumunda ise işletme vardır. Çoğunlukla işletmelerin, dönemsel olarak tüketici konumundaki kişilerden hizmet almasını kapsar. Örneğin bir şirketin bir freelancer ile proje bazlı çalışması C2B olarak değerlendirilebilir.

B2E (İşletmeden Çalışanına)

B2E (business to employee) modeli, bir işletmenin kendi çalışanlarına satış yapmasını kapsar. Fakat bu modelde çalışanlar, genel müşterilerden ayrı tutulur. Çalışanlara satılan ürünler, genel satıştakilerden farklı olur ve çalışanlara özel indirimler uygulanır. Çünkü aynı ürünlerin satılması halinde bu model, işletmeden tüketiciye satış modeline dönüşür.

B2G (İşletmeden Devlete)

“Business to government” ifadesinin kısaltması olan B2G, işletmeden devlete anlamını taşır. Bu modelde devletler, çeşitli ihtiyaçlar için özel şirketlerden ürün ve hizmet alırlar. En yaygın hizmet, kamu binalarının özel inşaat şirketlerine yaptırılmasıdır. B2G modelinde bu işlerle ilgili ihaleler ve anlaşmalar online ortamda yapılır.

G2B (Devletten İşletmeye)

G2B modelinde satıcı konumunda devlet kurumları, alıcı konumunda ise özel şirketler vardır. Çok fazla örneği olmayan bu model için ihracat teşviklerini gösterebiliriz. Devlet kurumları, ihracat yapan firmalara düşük faizli krediler verir ve G2B modelinde firmalar, bu kredilere online başvuru yaparlar. Ayrıca kredi ödemelerini de online yaparak süreci aynı model üzerinden devam ettirirler.

G2G (Devletten Devlete)

Devletten devlete (government to government) modelinde alıcı ve satıcı, modelin adından da anlaşılabileceği üzere devlet kurumlarıdır. En yaygın G2G örneği ise merkez bankaları arasındaki işlemlerdir. Günümüzde farklı ülkelerin merkez bankaları arasındaki birçok işlem online olarak G2G modeli ile gerçekleştiriliyor.

G2C (Devletten Vatandaşa)

Devletten vatandaşa e-ticaret modelini kısaca, devlet kurumlarının online hizmet vermesi olarak tanımlayabiliriz. “Government to citizen” veya kısaca G2C e-ticaret modelinin ülkemizdeki en yaygın örneği e-devlettir. E-devlet aslında hizmet sağlayan bir e-ticaret sitesi gibi çalışır. Çünkü bu platformun finansmanı, vatandaştan alınan vergilerle sağlanır. Bir diğer örnek ise vergilerin online ödenebildiği İnteraktif Vergi Dairesi’dir.

Bu e-ticaret modellerinden birkaç tanesi dışında hemen hepsini iş modeli olarak benimseyebilirsiniz. Tercih edeceğiniz e-ticaret modelini seçerken işletmenizin niteliklerini ve imkânlarını göz önünde bulundurmalısınız. Ayrıca satacağınız ürünler de model belirlemenizde etkili olur. Bu noktada ürün seçimi yaparken satılması yasak olan ürünlerin olduğunu da unutmamalısınız. “İnternetten Satışı Yasak Olan Ürünler Nelerdir?” başlıklı yazımızdan, e-ticarette satışı yasal olarak yasaklanmış ürünlere ulaşabilirsiniz.